Na przełomie 18 i 19 wieku

Tomek

Sojusz szlachty chorwackiej z silniejszą warstwą szlachty węgierskiej przyniósł w konsekwencji nacisk nacjonalizmu węgierskiego, który z kolei obudził świadomość narodową wśród Chorwatów przeciwstawiających Koronie Węgierskiej idee iliryjskie. Ruch zaczął się rozwijać wśród młodych ludzi na uniwersytecie w Grazu, a jego pierwszym założeniem było skodyfikowanie języka narodowego i literackiego. Wszystkie nowe koncepcje zebrał w jedną całość Janko Draśković, chorwacki liberał. Draśković rozumiał ruch iliryjski szeroko, jako ideę politycznej i narodowej jedności Słowian. Drugim wielkim działaczem byt Ljudevit Gaj, który napisał utwór zaczynający się od stów Joś Hrvatska ni propaia, dok mi żivimo - Jeszcze Chorwacja nie zginęła, póki my żyjemy. To wyraźne nawiązanie do polskiego hymnu spowodowane było licznymi kontaktami Polaków z lirystami, wielkim zainteresowaniem powstaniem listopadowym i wpływem polskiej literatury romantycznej. Idee ruchu udało się upowszechnić w społeczeństwie dzięki prasie. Ljudevit Gaj byt postacią dość kontrowersyjną przy całym swoim szczerym poparciu dla ruchu został w pewnym momencie swojej działalności płatnym agentem Meternicha. Założenia iliryzmu upowszechniano również w czytelniach, z których najważniejsza - zagrzebska stała się później główną instytucją kulturalną nazwaną Macierz liryjska. Rozwój ruchu zaostrzył konflikt z Węgrami. Wewnętrzne życie polityczne Chorwatów zaczęło się polaryzować. Powstała madziarska partia polityczna oraz Liga liryjska (potem zmieniona w Partię Narodową). Dwie partie ścierały się ze sobą we wszystkich sytuacjach. W 1843 r. Metrnich zakazał używać słowa "iliryzm" na terenie Chorwacji. Niestety, zaczął słabnąć duch rewolucyjny, a Gaj stał się rzecznikiem polityki Meternicha, może zbyt lubił pieniądze? W tonie ruchu powstały w tym czasie dwa nurty: prawicowy i lewicowy, który tworzyła mieszczańska młodzież. Napięcie rosło. W 1845 r. doszło w Zagrzebiu do krwawych zajść między ilirystami i madziaronami. Wojsko zaczęto strzelać do tłumów i ruch iliryjski stał się ruchem rewolucyjnym. W 1847 r. iliryści osiągnęli swój pierwszy cel - uznanie chorwackiego za język urzędowy. Chorwatom zleżało również na przyłączeniu Dalmacji do ziem chorwackich. W dalmatyńskich miastach ilirowie prowadzili działalność narodową. Zaczęła wychodzić Zora dalmatinska, która stała się głównym ośrodkiem rozpowszechniania myśli połączenia z Chorwacją.

Kaśka

Cesarz Józef II zlikwidował autonomię Chorwacji i urząd żupana. Prócz tego wprowadził język niemiecki jako urzędowy i daninę pieniężną wobec państwa, które podzielił na okręgi. Chorwacja jako jednostka państwowa przestała istnieć (to samo stało się zresztą z Węgrami). Odpowiedzią na reformy cesarza było wystąpienie nad-żupana Śkrleca na sejmiku zagrzebskim, który powiedział, że Chorwacja musi związać się z Węgrami, by stworzyć jednolity front przeciwko cesarzowi. Od tej pory 6 chorwackich żupani miało przyjmować polecenia od rządu węgierskiego. Przełomowym momentem dla Chorwatów i Węgrów było zwołanie sejmu węgierskiego przez Leopolda II, następcę Józefa II. Węgrzy wysunęli swoje żądania, z których najważniejszym było wprowadzenie państwowego języka narodowego, czyli madziarskiego. Chorwaci natomiast na własne życzenie wpędzili się w kozi róg - od tej pory nie mogli już lawirować pomiędzy Węgrami i Austrią. Jedyną możliwą reakcją była walka o utrzymanie łaciny jako języka urzędowego. Równocześnie ogromnie ograniczono kompetencje saboru. Jedynym ośrodkiem politycznego odziaływania miał stać się wspólny sejm, choć w praktyce byt to sejm węgierski.