Sibenik

Sibenik początkowo powstał jako twierdza za panowania książąt Śubiciów X w., po upadku niezależnego państwa chorwackiego miasto autonomiczne, potem pod zwierzchnią władzą Bizancjum, królów węgiersko-chorwackich, Wenecji, króla bośniackiego Tvrtka i hercoga Hrvoja Yukćicia i znów Wenecji (1412-1797). Silnie ufortyfikowany Sibenik siedmiokrotnie odpierał ataki i oblężenia tureckie (na wzgórzach twierdze: Św. Ivan, Św. Ana, Subićevac, od morza Św Nikola). Po upadku Wenecji należy do Austrii. 1918 próbują zagarnąć Sibenik Włochy, ale nie dzieje się tak za decyzją traktatu w Rapallo. 1941 pod okupacją włoską, w walce narodowowyzwoleńczej zginęło ponad 1500 mieszkańców. Wyzwolony w 1944. Ucierpiał bardzo podczas wojny (ponad 50 bombardowań).

W ciągu wieków Sibenik był ważnym ośrodkiem gospodarczym i kulturalnym Dalmacji. Okresy rozkwitu: XIX w. oraz po I i II wojnie światowej. Wybitnymi obywatelami Sibcnika byli: J. Matejević (jeden z budowniczych słynnej katedry), malarz A. Medulić Schiavone (autor ołtarza w katedrze), pisarze: N. Tomazeo, S. Matavuij, marynarze i kapitanowie żeglugi (m. in. M. Jurjeyić, był członkiem załogi Kolumba). Sibenik już 1384 posiadał stocznię.

Zwiedzanie najlepiej rozpocząć od portu pasażerskiego, przy styku alei nadmorskich. Na prawo od ul. V. Nazora nowa dzielnica, na lewo pas skwerów i parków Gradski perivoj. Przy nim kościół i klasztor franciszkanów XIV w., z kasetonowym sklepieniem XVII w.; obrazy M. Capogrosso i ołtarze weneckie I. Ridolfi. Nie opodal przy d. murach obronnych scena letnia. Za Darkiem plac (Poljana Marsala Tita), przy nim teatr. Na wzgórzu twierdza Subićevac. Opodal teatru, na miejscu bramy miejskiej schodzą się ul. 12 kolovoza 1941 i ul. Zagrebaćka, główne ulice starego miasta z licznymi starymi domami (wyróżniają się domy rodziny: Madonić, Lavćić i Misić; portale, herby, sienie i balkony, płaskorzeźby). Przy ul. Zagrebaćka kościół klasztoru benedyktynek 1390, obecnie paraf, (ikony, dzwonnica XVI w.). Nieco dalej kośc. Św. Ivana.

Przy rogu ul. Trśćanska i Skradinska - Nova crkva, kośc. gotycko-renesansowy z dzwonnicą 1742-59. Kasetonowe sklepienie 1623-32, freski 1619 i 1628; od strony dziedzińca wmurowana płaskorzeźba Złożenie do grobu N. Florentyńczyka. Na zach. od ul. Zagrebaćka, na wzgórzu - najstarsza twierdza Św. Ana, przy niej cmentarz. Pomiędzy twierdzą a katedrą gotycki pałac Orsini (bogaty portal; od 1455 posiadłość budowniczego i rzeźbiarza J. Dalmatyńczyka); kośc. Św. Lovra 1677-97 (obraz A. Murano) oraz nad brzegiem morskim kośc. Św. Dominika.

Idąc od twierdzy na wsch., opodal brzegu i promenady Obala palihomladinaca, nieduży rynek, przy nim stary ratusz (Gradska loggia) z 1532-42 (na parterze portyk z 9 łukami) oraz katedra Św. Jakova, arcydzieło architektury gotycko-renesansowej. Na miejscu starszego kościoła romańskiego (z którego rzeźby: lwa oraz Adama i Ewy wmurowane w portalach gł. i bocznym katedry), budowana była z marmuru, kamienia i żelaza od 1431 do 1555. Najpiękniejsze fragmenty katedry są dziełem słynnego budowniczego i rzeźbiarza J. Dalmatyńczyka z Zadaru, autora portalu pałacu dożów w Wenecji, który pracował przy budowie katedry od 1441 do śmierci 1473 (na placu przed katedrą jego pomnik). Przejął on budowę od mistrzów weneckich; dokończył dolną część, wybudował baptysterium pod pd. apsydą oraz szereg apsyd bocznych z fryzem głów portretowych królów, poetów, mędrców, marynarzy, znanych kobiet i in. wybitnych ludzi tamtych czasów, dodał krótką poprzeczną nawę oraz zaprojektował kopułę; dalszą budowę 1477-1505 prowadził jego uczeń N. Florentyńczyk, który wsparł na monolitowych kolumnach sklepienie i wybudował kopułę. Z 12 bocznych kaplic (nad nimi galerie) wyróżniają się pierwsza na prawo i pierwsza na lewo, z sarkofagiem I. Śtafilicia XVI w.; w ołtarzu Św. Krzyża krucyfiks J. Petrovicia 1455; w ołtarzu św. Fabijana i Sebastijana obraz F. Zaninbertiego, ze szkoły Tycjana (pocz. XVII w.); w ołtarzu Trzech Króli 2 marmurowe płaskorzeźby z aniołami, dłuta N. Florentyńczyka (podobnie jak kolumienki na chórze). Kazalnicę rzeźbił w drzewie J. Mondello 1624. Ołtarz gł. ukończono 1638: figury 2 proroków, herby Śibeniku i Wenecji, płyty nagrobne, wśród nich biskupa Spingarola, dłuta A. Nogulovicia z poł. XVI w. Z pd. apsydy jedne schody (ozdobione głowami dziecięcymi dł. J. Dalmatyńczyka) prowadzą do zakrystii, drugie do bogato ozdobionego baptysterium z 4 płytkimi apsydami, zbudował J. Dalmatyńczyk przy współpracy N. Florentyńczyka i A. Alesi (tego ostatniego również amorki podtrzymujące chrzcielnicę).

Naprzeciwko katedry kośc. Św. Barbary (1457-61), 2 poliptyki renesansowe malarza Ś., Nikoli Vladanowa. Za katedrą od strony zatoki pałac biskupi 1439-41 (na parterze portyk, koronkowe" triforia, późno-gotycki dziedziniec), przy nim Morska wata - Brama Morska, którą wchodzi się do starego miasta od strony zatoki. Nad brzegiem pałac książęcy (Kneżeva palata), obecnie Muzeum Miejskie, archiwum, dział walk narodowowyzwoleńczych. Na fasadzie rzeźba księcia Ś. Nikoli Marcello (1609-11). W pobliskiej baszcie za czasów Wenecji więzienie. Brzegiem morskim (tamże kośc. Św. Nikole 1451, z kasetonowym sklepieniem 1762) wracamy do portu pasażerskiego.