Salona

Salonu, slarożytne miasto, obecnie miejsce badań archeologicznych, leży nieco poza miastem Split w kierunku na Trogir. Dzięki dogodnemu położeniu nad rzeką i dobrze osłoniętą zatoką oraz żyznej glebie była Salona od 78 r. p.n.e. najważniejszą osadą rzymską w tej okolicy, aż do momentu napadów Awarów, którzy w VI w. obrócili miasto w perzynę. Z ruin, jakie pozostały, można określić rolę i znaczenie miasta. Oprócz wielu świątyń, czynnych było 7 term, a w amfiteatrze, mogącym pomieścić około 20 000 ludzi, odtwarzane były Naumachie (bitwy morskie). Kiedy Dioklecjan podzielił Cesarstwo Rzymskie na część wschodnią i zachodnią, by usprawnić administrację, Salona znalazła się pośrodku i awansowała do jednego z najważniejszych miast Cesarstwa Wschodniorzymskiego.

Wszystkie szlaki handlowe między wschodem a Italią przebiegały przez miasto. Nic więc dziwnego, że Dioklecjan postanowił zbudować swoją rezydencję. Rzymska Salona składała się z trzech części, a dwie spośród nich oddzielał wewnętrzny mur obronny. W środku położone było starsze miasto - dawna osada iliryjska nazywana Salon. W mieście Grecy założyli faktorię, która na przełomie II i I w. p.n.e. stała się samodzielnym grodem otoczonym murami. Za panowania cesarza Augusta miasto zostało stolicą prowincji Dalmacji. Były tu tkalnie, przędzalnie, farbiarnie i mająca w owych czasach ogromne znaczenie wytwórnia farby - purpury. Salona była dużym i znaczącym miastem aż do 615 r kiedy zdobyty ją zjednoczone wojska Awarów i Słowian. Podobno najeźdźcom udało się zająć miasto podstępem. Żołnierze słowiańscy i awarscy najpierw wycieli w pień oddział bizantyjskiej straży pogranicznej wracający ze służby nad Dunajem, a potem przebrali się w ich szaty i tak wkroczyli do Salony. Oblężenie grodu trwało kilka dni. Każdy, kto miał choć trochę pieniędzy, ratował się ucieczką przez morze. Najeźdźcy zdobyli i spalili miasto, które nigdy już nie odżyto po tej strasznej klęsce. Gdy Salona popadła w całkowitą ruinę, szczątki murów wykorzystywano jako budulec.

Salona była niegdyś silnym ośrodkiem religii chrześcijańskiej W mieście było kilka znaczących kaplic i kościołów. Został tu pochowany męczennik - św. Dujam. Rowój chrześcijaństwa przebiega) bardzo szybko, pod koniec III w. w mieście powstawały nawet prywatne oratoria. W końcowej fazie istnienia ośrodka było tu 35 budowli kościelnych, w tym 5 dużych bazylik i rozlegle cmentarze.

Podczas wykopalisk archeologicznych odkryto w pobliżu ruiny amfiteatru dla 20 tys. widzów, który byt położony w narożnej części miasta i pełnił także funkcje obronne. W pobliżu amfiteatru zostały odnalezione szczątki chrześcijańskiej kaplicy z malowidłami ściennymi przedstawiającymi świętych męczenników. Trochę dalej w kierunku Splitu odkryto teatr , początku I w. w formie półokrągłej sceny z orchestrą i miejscami dla publiczności.

Jednym z najciekawszych obiektów starej Salony jest pogański cmentarz z sarkofagami splądrowanymi przez Awarów szukających złota i klejnotów, a także dwie pogańskie świątynie z pięknie zdobionymi ścianami (zachowały się tylko dolne części).